Figurations and Sensations of the Unseen in Judaism, Christianity and Islam: Contested Desires
(Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam’da Görünmez-Olan’ın Tasviri ve Algılanması: Tartışmalı Yönelimler)
Alanlarında uzman farklı yazarların çalışmalarını içeren bu kitap, yakın zamanda İngiltere’de yayınlanmış; din, kültür, antropoloji, sanat tarihi gibi araştırmalara ışık tutacak kapsamlı ve önemli bir kaynaktır. Birgit Mayer ve Terje Stordalen’in editörlüğünü üstlendikleri kitapta Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam merkeze alınarak, gelenekleri içerisinde geri planda saklı kalmış veya doktrinleşmiş farklı pek çok mevzu tekrar tartışmaya açılmıştır. Üç dinin özellikle görmeye, işitmeye, şekillendirmeye ve göstermeye dayalı ‘duyusal geleneklerine’ dikkat çekerek imge, tasvir ve temsil konularının üzerine yoğunlaşılmıştır. İbrahimî dinlerin temelinde var olan ‘tasvir yasağı’ veya ‘anikonizm’, bu kitapta farklı zamanlarda ve coğrafyalarda bulunan tarihsel verilerin ışında tekrar ele alınıp okuyucuya farkındalık uyandırmaya çalışıyor. Minyatürlerden duvar resimlerine, fotoğraftan operaya kadar çeşitli görsel sanatlar, görünmeyeni açığa çıkarma ve analitik düşünceyle tekrar düşünme hedefleriyle inceleniyor. Araştırmacılara faydası olması bakımından kitabın bölümlerine ve ana başlıklarına burada yer verilecektir.
Kitap, dört ana bölüm oluşturulmuştur: İmge problemi, figürasyonun (şekillendirmenin) soyağacı, şekiller ve duyumlar- hayatlar ve rejimler, görünmeyeni arzulamak- sanat ve din başlıkları adı altındadır. Makaleleri içeren alt başlıklar ise şöyledir:
1. Süleyman Mâbedi’nin Hayâli: Temsil Edilemeyen Estetik- Terge Stordalen
2. Kulak ile Görmek, Kalp ile Tanımak: İslam’daki Taklidî Sanatın Ontolojisini Yeniden Düşünmek- Wendy M.K. Shaw
3. Altın Buzağı’nın Hiperikonu (hypericon)- Yvonne Sherwood
4. İkinci Emir’in Ötesinde Putperestlik: Görünmeyenlerin Çelişkili Şekilleri ve Duyumları- Birgit Meyer
5. ‘Tasvir Yasağı’ ve ‘Anikonizm’in’ Ötesinde: Antik İsrailiyat ve Erken Dönem Yahudi Din(ler)ini Görsel ve Maddi Din Perspektifinde Yeniden Yapılandırma- Christoph Uehlinger
6. Sanat Çağından Önceki Ortaçağ Yahudi Kültüründe Görsel Tasvir- Kalman P.Bland
7. Gerçek Yokluk: 1300-1600’lerdeki Türk-İran Kitap Sanatlarındaki Tanrı Tasvirleri- Christiane J. Gruber
8. Meryem’in Estetik Dışavurumları: Meryem Ana’nın Mucizevî İkonu ve Antakya’daki Dinler Arası İlişkinin Dinamikleri- Jens Kreinath
9. Ehl-i Beyt Bedenleri: İran’daki Şiî Figürleri Geleneğinde Lahican Duvar Resimleri- Pedram Khosronejad
10. Doğu Afrika Kıyısındaki Müslümanlar Arasındaki Fotoğraf Uygulamaları ve ‘Çekilmenin Estetiği’- Heike Behrend
11. Kalıplanmış Hayâller: İkonlar, Putlar ve Doğu Ortodoks Hristiyanlığının Duyusal Ortamları- Sanja Luehrmann
12. Sant’Angelo Köprüsü’nden Aziz Petrus Bazilikası’na: Bernini’nin Roma Hac Yolundaki Şekli ve Duyusu- Øyvind Norderval
13. Şekillenme ve ‘Yüce Estetiği’: Hristiyan Sanatı’ndaki Etkileşimin Yönleri- Else Marie Bukdahl
14. Salome’yi Görmek, İşitmek ve Anlatmak: Modern Duyusal Estetikler ve Anlatım Boşluklarının Rolü- Ulrike Brunotte
15. Vücut Bulma (Enkarnasyon) Sanatı: Houellebecq’in ‘Sunumunda’ (Submission) Dinin Kaybı ve Dönüşü- Christiane Kruse
16. Sonsöz: Vahyin Görsel Kültürü- David Morgan
Bu yazıda, özellikle kitabın ikinci bölümünde yer alan Wendy Shaw’ın “Kulak ile Görmek, Kalp ile Tanımak: İslam’daki Taklitsel Sanatın Ontolojisini Yeniden Düşünmek” adlı makalesinden bahsetmek istiyoruz. İslam sanatının çetrefilli konularından olan taklit ve tasvir konuları, Safevi dönemine ait bir minyatürden yola çıkılarak ele alınmış ve tasvirin müzikle ilişkisi üzerine bir yorum yapılmıştır.
Muddad Hanezâd’a ait, Platon’un hayvanları müzikle uyuttuğunu gösteren minyatürü, 1593-5, Nizâmî-i Gencevî’nin Hamsesi, İskendernâme (1194), British Library, OR 12208, f.298r. (http://www.bl.uk/manuscripts/Viewer.aspx?ref=or_12208_fs001r#)
Shaw’ın yazısında, öncelikle İslam’da halen tartışmaların sürdürüldüğü ‘tasvir yasağına’ ilişkin sorgulama ele alınır. Yazar, Tasvir yasağına ilişkin hadislere ve konu üzerinde düşünmüş İslam âlimlerinin farklı görüşlerine yer vererek bir sorgulama yapmaktadır. ‘Yasağa’ ilişkin söylemlerin daha çok 19. Avrupası’nda İslam’ı tanımaya ilişkin çalışmalar neticesinde ortaya çıktığını ve modern anlamda anakronizme dayalı bu okumaların İslam kültüründeki gerçekleri gözden kaçırmaya sebebiyet verdiğini düşünür. İslam’da tasvir yasağının olmadığını ve aksi düşüncenin, 13. yüzyıldan itibaren ortaya çıkan ve sonrasında farklı İslam coğrafyalarında da artarak devam eden ve gelenekleşen görsel mirası gözden kaçırmak olduğunu savunur.
Nizâmî-i Gencevî’nin İskendernâmesi’nde resmedilen bu minyatür, İslam’daki müzik ile resim arasındaki ilişkiyi incelemek için seçilmiştir. Hikâyeye göre Platon (Eflatun) bir gün ormanda org çalar ve bütün hayvanlar uykuya dalar; başka türlü tekrar çalar ve tüm hayvanlar uykusundan uyanır. Avrupa ve İslam sanatının temelinde var olan, antik Yunan felsefesinden devraldıkları ‘mimesis’ kavramı her iki kültürde farklı şekilde tezahür etmiştir. Yazara göre ‘mimesis’ kavramında bugün sadece tasvir ile ilişkisine vurgu yaparken, ondan daha soyut bir sanat olan müzik gözden kaçırılmaktadır. Oysa İslam geleneğinde müzik, tasvirden daha da öncesinde dayanan bir sanat olup, İlâhi olanı yakalamada önemli bir araçtır. Müzikle alakalı olarak yine hadislere ve Farâbî, Ahmed Gazâlî gibi İslam düşünürlerine başvuran yazar, müziğin ontolojisinden sonra toplumdaki yerine de dikkat çekmektedir. Bu hikâyeden ve tasvirden yola çıkarak şiir ve resim ilişkisine de kısaca değinmektedir.
Yazar son olarak, bu mevzuların modern araştırmacılar tarafından daha doğru anlaşılabilmesi için, İslam toplumun tarihi tecrübesinin ve birikimlerinin ‘kulak ile görerek, kalp ile tanıyarak’ incelenmesini önermektedir.
İlgili olanlar kitabın tamamına yayıncının internet adresinden erişebilirler:
Etkinlik Türü : Kültürel
Saat : 10:30
